Stowarzyszenie Tegit Et Protegit

  • Walery Laryew – heliograwiury na ziemi lubaczowskiej – wystawa

    Polska była ojczyzną wielu niezwykle utalentowanych ludzi. W czasach, kiedy nie widniała na mapach świata, niektórzy z nich musieli udać się na emigrację i to właśnie w tych „przyszywanych” ojczyznach zyskali uznanie w różnych dziedzinach i specjalnościach. Niektórzy pozostali w polskich sercach i są doskonale znani, a o innych trudno dziś zdobyć informacje. Takimi postaciami są Hrabiowie: Stanisław Julian Ostroróg i Stanisław Julian Ignacy Ostroróg – ojciec i syn.

    W tym roku mija 100 lat od wydania albumu Nus – Cent Photographies Originales autorstwa Stanisława Ostroroga juniora. Z tej okazji grupa pasjonatów postanowiła przybliżyć sylwetkę tego artysty fotografa i zorganizowała wydarzenie, podczas którego będzie można zobaczyć kompletny album stu heliograwiur, artystycznych przedstawień kobiecych aktów. Jest to dopiero trzecia w Polsce możliwość obejrzenia tych wspaniałych fotografii. Jako iż Walery Laryew pochodził z dawnych ziem polskich, kwartalnik Przestrzeń Pogranicza objął to wydarzenie swoim patronatem. Wystawę prac i album będzie można obejrzeć 24.06.2023 roku, a gospodarzem wydarzenia została Agroturystyka Polanka, która mieści się w miejscu dawnego dworu w Starym Bruśnie. To nie lada gratka dla pasjonatów fotografii, historii, sztuki; dla kobiet, mężczyzn i par. A przy okazji święta sobótki to doskonała okazja do pozwolenia sobie na odrobinę frywolności i wprowadzenia erotyzmu do codziennego życia. Tymczasem warto zapoznać się z sylwetkami tych niezwykłych fotografów. (więcej…)

  • Niezwykła galeria fotografii ziemi lubaczowskiej

    W połowie listopada na światło dzienne wyjdzie niezwykły zbiór fotografii – negatywy zdjęć Bolesława Fariona – fotografa, który prowadził swoje atelier w Lubaczowie od połowy lat 50. do końca lat 70. XX w.. Strona internetowa udostępniająca zbiory, to efekt współpracy twórców działających pod egidą Towarzystwa Tradycji Akademickiej i Fundacji Dziedzictwa Kulturowego oraz zespołu Muzeum Kresów w Lubaczowie.

    Zbiór został uratowany z wyburzanego domu fotografa wiele lat temu, jednak dopiero w zeszłym roku rozpoczęły się starania o odrestaurowanie i zdigitalizowanie historycznego materiału. Niewiele było wówczas wiadomo samym fotografie, ani nic nie wskazywało na to, że okaże się to materiał tak ciekawy i bogaty.
    Na zebranych w Archiwum fotografiach artysta zapisał niemal każdy element ówczesnego życia, od kołyski aż po grób. A wszystko to na tle lokalnego krajobrazu. Portretował nie tylko ludzi, ale i architekturę, tak w ogóle jak i w szczególe, w detalu. I to architekturę najbardziej ulotną. Chałupy kryte strzechą, szopy, szopki, chlewiki, drewniane i wiklinowe płoty, baraki, sterty siana. Skupił się właśnie na tych, zdawałoby się, z ówczesnej perspektywy zwykłych, powszednich obiektach architektonicznych, przez co znakomicie i szczęśliwie dla nas uzupełnił archiwa Jerzego Tura, Barbary Tondos i Augusta Bocheńskiego, którzy zarejestrowali ważne dla okolicy i cenne z punktu widzenia historii i kultury, w większości obiekty sakralne (cerkwie, kościoły, kapliczki, krzyże bruśnieńskie). Dzięki Bolesławowi Farionowi, który naświetlił tło z jakiego ta ważna architektura wyrastała, możemy z niebywałą precyzją zrekonstruować krajobraz kulturowy ówczesnej wsi, każdej wsi na wspomnianym obszarze, gdyż z jego zdjęć wyłania się spójny, uniwersalny i jednocześnie charakterystyczny dla opisywanej przestrzeni obraz.
    Prócz tej krajobrazowej i architektonicznej treści, zdjęcia, z założenia wszak portrety ludzi i obyczajów przynoszą nam bezcenne informacje o kondycji ówczesnego społeczeństwa, które na nowo układało swoje stosunki w powojennej rzeczywistości spustoszonych ziem pogranicza. Na fotografiach znajdujemy nieprzebrane bogactwo elementów ubiorów, sprzętów codziennego użytku i dóbr luksusowych (rower, motor, samochód), jesteśmy świadkami uprzemysłowienia regionu (wieże wiertnicze eksploatujące złoża gazu w okolicach Lubaczowa), uczestniczymy w weselach, pogrzebach, festynach i wycieczkach. W polu, w ogrodzie, w domu i na ulicy. Artysta towarzyszy swoim modelom podczas prac przy budowie domu, przy kuchennym stole podczas posiłku, jest bardzo blisko wszystkich tych, których portretuje. Dlatego też każda z tych fotografii prócz warstwy dokumentalnej niesie ze sobą ładunek emocjonalny. To sprawia, że Archiwum Bolesława Fariona ogląda się i czyta jak fascynującą historię podróży przez czas i przestrzeń ziemi lubaczowskiej i Roztocza Wschodniego.
    Choć wartość dokumentalna i artystyczna złożonych tu fotografii sama w sobie jest ogromna, to w przekonaniu autorów tej publikacji wartość zebranych dzięki nim opowieści, wspomnień, odebranego z niebytu pejzażu kulturowego Roztocza, będzie o wiele większa. Zapraszamy do odwiedzenia strony internetowej archiwumfariona.pl, publikowanej już 14 listopada Zapraszamy do odwiedzenia strony internetowej archiwumfariona.pl już od 15 listopada!
    Oficjalna prezentacja projektu odbędzie się w niedzielę, 27 listopada 2022 r., o godz. 17 w siedzibie głównej Muzeum Kresów w Lubaczowie.
    Gośćmi spotkania będą: Tomasz Stelmaski – pomysłodawca i koordynator projektu Baltazar Fajto – artysta wizualny, twórca strony internetowej Małgorzata Cichocka oraz Marcin Nalepa – zespół digitalizujący, konserwujący i archiwizujący zbiór negatywów.

  • Uhonorowanie drzeworytu płazowskiego wpisem do rejestru dobrych praktyk w ochronie niematerialnego dziedzictwa kulturowego

    W Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego 11 lipca 2022 roku dokonano wpisu do Krajowego rejestru dobrych praktyk w ochronie niematerialnego dziedzictwa kulturowego działania reaktywacyjne i rozwojowe oparte o tradycję drzeworytu płazowskiego. Teraz 2 sierpnia 2022 roku podczas konferencji „30 lat Pracowni Terenowej w Lublinie”, która miała miejsce w siedzibie Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Lublinie oficjalnie ogłoszony został wpis związany z drzeworytem do rejestru. Józef Lewkowicz, Anna Serkis-Wojtowicz i Grzegorz Ciećka zostali depozytariuszami procesu reaktywacji drzeworytu płazowskiego. Zgłaszającym tę praktykę było Stowarzyszenie „Tegit et protegit” z Horyńca-Zdroju.

    Drzeworytnictwo teraz ma szansę stać się znakiem rozpoznawczym dla regionu lubaczowskiego i Roztocza. Depozytariusze już pracują nad reaktywacją innych dziedzin związanych z elementem użytkowym drzeworytu niż odbijanie obrazków, czyli zadruk tkanin matrycami drzeworytniczymi i kołtryny. Możliwości wykorzystania drzeworytu dla dobra regionu w oparciu o niezwykłą historię drzeworytu płazowskiego są ogromne… i na pewno zostaną wykorzystane. Drzeworyt płazowski jest idealny do przygotowania identyfikacji wizualnej.

  • W piątek 8 lipca oficjalna premiera książki „Od Narola po Bełz”

    Oficjalna premiera – promocja książki „Od Narola po Bełz. Szkice historyczne i literackie”, redakcja: Zdzisław Pizun, Aneta Siemieńska, Ryszard Gawryś, wydawca: Stowarzyszenie „Tegit et protegit” w Horyńcu-Zdroju”, Horyniec-Zdrój–Lubaczów–Lubycza Królewska–Narol–Tomaszów Lubelski 2022 w tym roku odbędzie się w Hotel Restauracja Pałacowa w Narolu, ul. Parkowa 2 – 8 lipca 2022 r. w godzinach 14.30–16.00 na zakończenie Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej „Województwo bełskie (1462-1772); społeczeństwo, gospodarka, kultura” podczas XXII Cesarsko-Królewskiego Jarmarku Galicyjskiego – Dni Narola 2022. Jednocześnie podsumujemy cały cykl naszych publikacji – trylogię „Szkice historyczne i literackie”. Na spotkaniu będzie możliwość zakupu trzech książek: „Od Zamościa po Lwów” – 50 zł, „Z Roztocza na Grzędę Sokalską” – 55 zł (do wyczerpania zapasów), i „Od Narola po Bełz” – 75 zł). Pytania prosimy kierować na adres redakcji: historiaregionu@onet.pl

  • Cerkiew w Łówczy

    Czas powstania pierwszej świątyni w Łówczy nie jest znany, być może spalona wraz z dokumentami została podczas najazdu Tatarów w 1672 roku. Według Karola Notza, który odwiedził Łówczę w 1904 roku, pod prezbiterium obecnej świątyni znajduje się belek, który miał być dawniej odrzwiami starej cerkwi z napisem „Sosdan chram sej 1698”. Co oznacza, że druga z kolei świątynia miała powstać po zniszczeniach tatarskich. Natomiast trzecia cerkiew, pod wezwaniem św. Paraskewy, zbudowana została w 1808 roku dzięki staraniom ówczesnego właściciela wsi Jana Matczyńskiego. Pierwotnie miała wygląd kościoła z dwudzielnym planem i dachami dwuspadowymi. Pod zakrystią od południowej strony zbudowana została krypta rodowa. Świątynia zmieniła swój wygląd w 1899 roku, kiedy to podczas remontu postanowiono zmienić jej wygląd, dodając babiniec i kopułę nad nawą główną. Początkowo wewnętrzne ściany malowane były na biało, dopiero w 1905 roku pokryto je malowidłami.

    Po akcji „Wisła”, kiedy wysiedlono większość grekokatolików z ziem wschodnich, cerkiew nie miała opiekunów, dlatego została przejęta przez kościół katolicki i stała się kaplicą filialną parafii rzymskokatolickiej w Płazowie. Około 1960 roku wykonano remont świątyni. Wtedy właśnie południową zakrystię przerobiono na salkę katechetyczną.

    W latach 1998-2002 został wybudowany nowy kościół filialny w Łówczy dla parafii płazowskiej, którego patronką została Matka Boża Bolesna. Wtedy też cerkiew przestała być użytkowana przez wiernych i obecnie jest obiektem zabytkowym.

    Przy cerkwi znajdziemy drewnianą dzwonnicę z końca XIX wieku. Zbudowana została przez cieślę o nazwisku Petraszkewicz, który wyciął swój podpis na belce na piętrze dzwonnicy. Poprzednia miała stać na osi świątyni, jako dzwonnica bramna.

    Adres: 37-614 Łówcza, Cerkiew św. Paraskewy

  • Spis treści „Od Narola po Bełz” i recenzja naukowa

    Poznajcie spis treści nowej książki: „Od Narola po Bełz”, która ukaże się za kilka miesięcy:
    1. Grzegorz Dominik – Przedmowa
    2. Zdzisław Pizun – Wstęp
    3. Marek Sioma – Z recenzji
    Artykuły naukowe
    4. Henryk Gmiterek – Narol Stary alias Hołosznia. O dawnych dziejach wsi Narol (do początków XIX w.)
    5. Zdzisław Pizun – Właściciele ziemscy Horyńca w latach 1444–1815
    6. Aneta Siemieńska – Pałac w Horyńcu-Zdroju
    7. Małgorzata Cichoń – Ikona Matki Bożej Wniebowziętej z Kaplicy na Wodzie w Siedliskach jako udany przykład syntez kulturowych w sztuce ikonograficznej Roztocza w XVIII w.
    8. Pati Maczyńska, Grzegorz L. Ciećka – Kryształowe perturbacje. Z dziejów huty szkła hetmana Adama Mikołaja Sieniawskiego w Hucie Starej koło Narola
    9. Karolina Jamnicka-Kondej – Karol Jamnicki – nieznany bohater z Lubaczowa
    10. Grzegorz Chajko – Wybrane problemy wychowawcze i organizacyjne w szkole ludowej męskiej w Bełzie na początku XX w.
    11. Małgorzata Stępniewska – Miasteczko Bełz
    12. Oksana Łobko – Historia zamku i pałacu w Tartakowie oraz ich właścicieli
    Silva rerum
    13. Agnieszka Szykuła-Żygawska – Figury Matki Bożej Niepokalanie Poczętej z XVIII i 1. połowy XIX w. w Diecezji Zamojsko-Lubaczowskiej
    14. Jacek Bazak – Przewodnik po grobach powstańców styczniowych na terenie powiatów tomaszowskiego i lubaczowskiego
    15. Robert Czyż – Janusz Peter – twórca Muzeum Ziemi Tomaszowskiej
    16. Ryszard Gawryś, Bogusław Łyszczarz – Członkowie polskiego podziemia niepodległościowego z Rawy Ruskiej i okolic w latach 1943–1944
    17. Jakub Czekaj – Komarów – „pomnik trwalszy od spiżu”
    18. Marta Dec – Powiązania rodzinne Sapiehów z Siedlisk, Ponińskich z Horyńca i Andruszewskich z Radruża
    19. Katarzyna Tetlak – Sosna Grottgera. Ślad wielkiej miłości Artura Grottgera i Wandy Monné
    20. Jarosław Świderek – „Kolano Bugu” – Sokalszczyzna w 70. rocznicę Akcji „H-T”
    Waria
    21. Gabriela Kołodziej – Narolskie kalendarium kulturalne
    22. Dorota Szularz – Rekonstrukcja bitwy pod Narolem – 1672–2021
    Historie rodzinne i wspomnienia
    23. Maria Osterwa-Czekaj – Paweł Fryderyk Sapieha (1900–1987) – ostatni właściciel Siedlisk
    24. Szczepan Gliniak – Zofia i Paweł Mierzwowie z Baszni Dolnej i ich dzieci
    25. Jadwiga Turczyńska – Domczykowie z Krynic. Historia rodzinna
    26. Sylwia Woś – Z Kresów na Sybir. Wspomnienia Bronisława Wierzbińca
    Opracowania literackie
    27. Adrianna Płuciennik – Zakochaj się w Roztoczu
    28. Agnieszka Sztajer – Z milczenia przestrzeni
    29. Pati Maczyńska – Echo dawnych opowieści
    Sylwetka
    30. Izabela Winiewicz – Marzanna Mucha – artystka z Tomaszowa Lubelskiego
    Recenzja książki „Od Narola po Bełz” dr. hab. Marka Siomy, prof. UMCS:
    „Seria wydawnicza „Szkice historyczne i literackie” doczekała się tomu trzeciego, co podnoszę z uznaniem. Tym razem jego redaktorzy, pozostając w obszarze południowo-wschodniej Lubelszczyzny, północno-wschodniego Podkarpacia oraz terenów po drugiej stronie współczesnej granicy z Ukrainą, zajęli się obszarem między Narolem i Bełzem. W kilometrach odległość nie jest zbyt duża, bo wynosi zaledwie około siedemdziesięciu, ale, jak się okazało po lekturze nadesłanych tekstów, obszar ten cechuje, rzec można wyjątkowa wręcz przeszłość. Autorzy i Autorki przygotowali: dziewięć artykułów, osiem tekstów zakwalifikowanych jako silva rerum, dwa w dziale varia, cztery to historie rodzinne i wspomnienia, trzy teksty literackie oraz jedna sylwetka. Całość poprzedzają przedmowa i wstęp. W sumie dwadzieścia osiem tekstów zaświadczających o potencjale badawczym tego obszaru i możliwościach redaktorów. Teksty dotyczą w przeważającej większości historii, co uznać trzeba za przechylenie szali na stronę „szkiców historycznych”. Niektóre dotyczą turystyki.
    Tytułowa praca jest zbiorem tekstów zredagowanych przez Zdzisława Pizuna, Anetę Siemieńską oraz Ryszarda Gawrysia – osoby znane ze swego zaangażowania w działalność popularyzatorską. Większość z nich została przygotowana starannie pod względem merytorycznym, językowym i edytorskim. Największą trudność (co dość zrozumiałe) stanowiły dla autorów arkany warsztatu naukowego, przede wszystkim historyka, choć nie tylko. Autorzy, których udało się redaktorom pozyskać, poprzez swój wkład twórczy zaświadczają o wartości tej pracy zbiorowej. Nie wszyscy uczynili to na tym samym poziomie merytorycznym, co zrozumiałe, w kontekście braku przygotowania historycznego, ale znakomita większość tekstów, po uwzględnieniu uwag, została opracowana na poziomie publikacyjnym. Do ogólnych walorów książki zaliczam zarówno jej koherentność terytorialną, jak też wartości poznawcze. Niektóre teksty wnoszą wiele ciekawych ustaleń faktograficznych, a nawet interpretacyjnych.
    Prawie wszystkie (poza literackimi) poddane zostały recenzji. Zauważone pomyłki i wątpliwości zaznaczyłem w komentarzach i poprawkach w trybie śledź zmiany dla każdego tekstu osobno. Uwagi miały charakter ogólny, szczegółowy bądź też techniczny. Pliki tekstowe stanowią integralną część niniejszej recenzji. Po dokonaniu poprawek przez Autorów i Autorki poprawione teksty otrzymałem do ponownego wglądu. Spis treści został zestawiony w sposób właściwy. Do poszczególnych tekstów (w wersji pierwotnej) zgłosiłem uwagi ogólne oraz szczegółowe, które podałem w plikach WORD”.

  • Spotkanie autorskie z Pati Maczyńską w Lubaczowie z białą wstążką

    W piątek 3 grudnia Miejska Biblioteka w Lubaczowie zorganizowała spotkanie autorskie z Pati Maczyńską. Głównym tematem był problem przemocy wobec kobiet i w rodzinie.

    Temat wzbudził bardzo duże zainteresowanie i na pewno spotkanie to zasiało pozytywne ziarno w umysłach obecnych na sali czytelników. Temat ten jest często „zamiatany pod dywan”, wielu też nie ma świadomości, jak dużo zła jest wokół nas, nawet za ścianą, u naszych sąsiadów. Nie reagujemy, nas to przecież nie dotyczy. Miejmy nadzieję, że spotkanie w Lubaczowie rozpocznie faktyczne zmiany w tej dziedzinie, dużo na to wskazuje. Zachęcamy tych, którzy mają taki problem, lub tych, którzy go bagatelizują do wypożyczenia książki Pati „Co widziały cztery ściany” której jesteśmy patronem jako stowarzyszenie – szukajcie jej w Miejskiej Bibliotece Publicznej im. Władysława Broniewskiego w Lubaczowie. Biblioteki zainteresowane pozyskaniem książki mogą się z nami skontaktować, w celu nabycia tej publikacji.
    Białe wstążki na spotkanie dla uczestników, jako znak sprzeciwu wobec przemocy w rodzinie wykonały panie z Domu Dziennego Pobytu w Cieszanowie. Patronat nad spotkaniem sprawował Kierownik Zespołu Kuratorskiej Służby Sądowej Sądu Rejonowego w Lubaczowie.

  • „Krzyżowe opowieści” to najnowsza publikacja Stowarzyszenia „Tegit et protegit”

    „Krzyżowe opowieści” to na obecną chwilę jedyna w swoim rodzaju książka regionalna. Skierowana jest głównie do dzieci ale także i dla rodziców. Celem powstania tej publikacji jest zainspirowanie dzieci, a także ich rodziców lokalnym dziedzictwem kulturowym, historią i sztuką.

    Opowieści zawarte w książce nawiązują do wielu różnych dziedzin życia. Inspiracją dla nich były między innymi drzeworyt płazowski, huta kryształu pod Narolem, garncarstwo dziewięcierskie, Linia Mołotowa, wyprawa na czambuły tatarskie Sobieskiego, rodzinne tragedie, radości, wiejskie straszydła i inne historie związane z fundacjami kamiennych krzyży na Roztoczu.

    Legendy te tworzą skondensowaną historię regionu, zapisaną w formie baśniowej, przystępnej dla dzieci. Dla rodziców opracowana została część z historią kamieniarki bruśnieńskiej, aby mogli wytłumaczyć dzieciom niektóre aspekty historyczne. Każda opisana legenda oznaczona jest kodem QR, który pozwoli namierzyć w terenie miejsce akcji legendy. Książka ozdobiona jest foto-ilustracjami. 5 z nich zostało wyselekcjonowanych do wydrukowania na banerach na siatce mesh i wyeksponowanych w terenie.

    Projekt zakładał też spotkania autorskie z dziećmi w szkołach, jednakże ograniczenia związane z COVID-19 wymusiły zorganizowanie działań online w tym zakresie. W dniu 12 listopada zorganizowane zostało przedpremierowe spotkanie na wolnym powietrzu z harcerzami z lubaczowskiego hufca. Podczas spotkania harcerze poznali historię kamiennych krzyży i autorka opowieści, Pati Maczyńska, przeczytała kilka legend. Premiera online zorganizowana została 26. listopada, jednocześnie w Zamościu, podczas spotkania dyskusyjnego klubu książki Tarabook, Pati Maczyńska zaprezentowała naszą książkę. Na spotkaniu obecni byli między innymi przewodnicy turystyczni, dla których nasza pozycja wydawnicza jest doskonałym materiałem dydaktycznym. Wszyscy uczestnicy spotkania również otrzymali egzemplarze „Krzyżowych opowieści”.

    Pod koniec listopada dotarły do harcerzy książki. Trafiły one również do uczniów ze szkół z takich miejscowości jak: Zamość, Bełżec, Ruda Różaniecka, Łukawica. Aby książki były dostępne także dla innych zainteresowanych, Stowarzyszenie przekazało książki także do bibliotek między innymi w Bełżcu, Narolu i szkół filialnych, Cieszanowa i jej filii, Książnicy Zamojskiej. Żeby dostęp do publikacji mieli także turyści z dziećmi, książka przekazana została do Punktu Informacji Turystycznej w Narolu, Biura Turystycznego Quand w Tomaszowie Lubelskim i Muzeum Skamieniałych Drzew w Siedliskach.

    Na stronie internetowej poświęconej książce znajduje się więcej informacji o tym projekcie. Z czasem pojawiać się będą tam kolejne lokalizacje gdzie dostępna będzie książka: https://legendy.kamiennekrzyze.pl

    Projekt pod tytułem „Kamienne krzyże bruśnieńskie i legendy” realizowany był przy wsparciu Euroregion Roztocze w ramach realizacji zadania publicznego „OBYWATELSKIE ROZTOCZE. Działania w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego i promocji Roztocza”. Realizator: Stowarzyszenie „Tegit Et Protegit” z Horyńca-Zdroju. Twórcy publikacji to: Pati Maczyńska, Grzegorz Ciećka i Alicja Mróz.